Geschiedenis spoorwegen in en om Roosendaal

Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van kopie, op digitale of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van auteur en/of webmaster.
De hoofdingang van het stationsgebouw te Roosendaal
Gezicht vanaf het kantoorgebouw van Van Gend & Loos op het Stationsplein, september 1939. De taxi's staan netjes op een rij voor het gebouw, klaar om te vertrekken met één of meer klanten. Het gebouw is nog in originele toestand. Vijf jaar later lag het fraaie complex voor een groot deel in puin. Ofschoon de hoofdingang zelf nog grotendeels gespaard gebleven (en een flink gedeelte rechts ervan niet), moest die toch om 'estetische redenen' (althans volgens een brief van burgemeester Claudius Prinsen aan NS in Utrecht) plaatsmaken voor een nieuwe stationshal...!
Dat architect D.E.C. Knuttel zich in 1904 bij het ontwerpen van het stationsgebouw in Roosendaal heeft laten inspireren door het aloude Kaiserschloss in Goslar, blijkt duidelijk uit het brede en hoge gedeelte met de zes grote ramen (en een deel links hiervan), waarachter een lange gang, wachtkamers en buffetruimten lagen. Maar zelf vulde hij nieuwe details in.
Deze bouwmassa is in grote lijnen conform die in Goslar, hoewel in spiegelbeeld. Uiteraard heeft Knuttel daaraan een eigen invulling gegeven. De rest van de voorgevel van het 191 meter lange gebouw is echter naar eigen inzicht tot stand gebracht, waarbij wellicht voorbeelden van elders een rol kunnen hebben gespeeld, maar dat blijkt niet uit literatuur. Overigens zal elke architect zijn ontwerpen, naast de wensen van de opdrachtgever, vaak baseren op wat hij mooi of praktisch vindt of wat hij ooit op papier of foto’s of in werkelijkheid heeft gezien. Toch zijn er twijfels over de (voormalige) hoofdingang...!
Als we de vooruitspringende hoofdingang in Roosendaal naast die van enkele (kleinere) stationsgebouwen in het vroegere West-Preussen (nu Polen) plaatsen, dan zien wij grosso modo toch wel enige overeenkomsten. Links de hoofdingang in Roosendaal en rechts die van het stationsgebouw in Deutsch-Eylau (zie onderstaande kaart).
Vanuit Berlin gingen in vroeger jaren twee spoorwegverbindingen naar het verre Ost-Preussen. Wat noordelijk lag de lijn Berlin - Küstrin - Schneidemühl - Konitz - Dirschau - Mariënburg - Elbing - Braunsberg - Königsberg - Insterburg - Eydtkühnen (grens Rusland). Wat zuidelijk lag de lijn Berlin - Frankfurt - Posen - Thorn - Deutsch Eylau - Insterburg - Memel, aanvankelijk aangeduid als Ost-Preussische Sudbahn. Al in 1857 was er een doorgaande treindienst tussen Berlin en Konigsberg, weliswaar via Bromberg. Nadat in 1873 de lijn vanaf Schneidemühl via Könitz naar Dirschau was aangelegd, stond er niets meer in de weg om de Hanzestad Königsberg een nog snellere treindienst met Berlin te geven. Het geheel aan spoorwegverbindingen Preussen werd later - toen alles in handen van de Duitse Staat was gekomen - aangeduid als 'Ostbahn'.
Verschillende stationsgebouwen werden onder de regeringsperiode van Kaiser Wilhelm II vernieuwd, zoals Deutsch Eylau, Braunsberg en Graudenz, die in deze bijdrage ter sprake komen. De meeste gebouwen dateren uit de jaren tussen 1900 en 1915. De bouwstijl was duidelijk een reactie op de vroegere strakke architectuurstijl in Preussen en staat 'mit seinen Giebeln und Turmen eindeutig' bekend als ontworpen in 'Wilhelminischen Zeiten'. De ansichtkaart uit circa 1930 toont de straatzijde van het stationsgebouw in Deutsch-Eylau.
De straatzijde van het stationsgebouw in Deutsch-Eylau, 2020. Het stadje heet nu Ilawa (Ilawa geschreven met hoofdletter i en kleiner letter L, met nog een schuin streepje erdoor, zodat je dat als een j uitspreekt, Ijawa dus). Deze plaats moet echter niet worden verward met Preussisch Eylau, dat destijds in Ost-Preussen lag en nu in de Russische oblast Kaliningrad (vroeger Königsberg) ligt met de naam Bagrationovsk. Foto: Google Earth.
Nog een beeld van het stationsgebouw Deutsch-Eylau, maar dan aan de perronzijde. Ansichtkaart uit circa 1915 in Eisenbahn Kurier.
Deutsch-Eylau is nog steeds een groot spoorwegknooppunt, maar telde in vroeger jaren nog meer sporen, zoals aan de bovenzijde van de foto uit Google Earth goed is te zien. In het midden ligt het stationsgebouw.
De straatzijde van het stationsgebouw Braunsberg aan de noordelijke Ostbahn tussen Elbing en Königsberg. Niet zo ver van dit station lag het eerder genoemde Preussisch Eylau. Na de oorlog werd dit Russisch gebied met de naam Bagrationovsk. Foto uit circa 1935 in Eisenbahn Kurier.
Foto's uit latere jaren, zoals deze uit circa 2010, laten een nauwelijks in gebruik zijnd stationsgebouw zien, maar het is nog steeds ongewijzigd gebleven. Alleen de naam Braunsberg is gewijzigd in Braniewo.
De perronzijde van van het stationsgebouw te Braniewo, circa 2010.
Nogmaals de perronzijde van van het stationsgebouw te Braniewo, circa 2010.
De straatzijde van het stationsgebouw te Braniewo, 2020. Foto: Google Earth.
Dat het stationsgebouw Braniewo ongetwijfeld betere tijden heeft gekend, blijkt uit de aanwezigheid van een groot leeg rangeerterrein, links buiten beeld. Maar omdat Braniewo al kort bij de Russische oblast Kaliningrad (vroeger Königsberg) ligt, zal het vervoer minimaal zijn, in tegenstelling tot vroeger toen er nog volop economische activiteiten aan de nabijgelegen Oostzee waren. Foto: Google Earth.
Graudenz is een station aan een spoorwegverbinding tussen Mariënburg (ten zuiden van Danzig) aan de noordelijke 'Ostbahn' en Thorn aan de zuidelijke 'Ostbahn'. Heden ten dage staat op deze plaats een ontzettend lelijk gedrocht zonder kleur of smaak uit de naoorlogse jaren. Kennelijk is het fraaie stationsgebouw uit circa 1910 in de Tweede Wereldoorlog volledig verwoest. De ansichtkaart uit de jaren voor de Eerste Wereldoorlog laat ons het motorrijtuig 4 van het plaatselijke trambedrijf zien. Nog heden ten dage liggen er tramrails in de straat.
Een ansichtkaart uit circa 1935 laat ons het stationsgebouw van Graudenz zien uit de jaren tussen 1935 en 1940. Duitsland is inmiddels aan het uitgroeien tot een militaire macht van Europese betekenis, getuige de militairen die poseren in de inmiddels gewijzigde in- en uitgangspartij. Na de verpletterende nederlaag in 1945 werd Graudenz echter Pools gebied en gewijzigd in Grudziadz.
Tot slot een vraagstelling: In de jaren 1903-1905 maakte architect D.E.C. Knuttel het ontwerp voor het nieuwe stationsgebouw van Roosendaal. Je kunt je afvragen of hij misschien op de hoogte was van de 'eigentijdse' ontwerpen voor de nieuwe stationsgebouwen in Deutsch Eylau, Braunsberg, Graudenz en misschien nog wel in andere plaatsen, gezien sommige stijlkenmerken van de hoofdingang.
Voor meer informatie: Marius Broos, Roosendaal, een spoorwegknooppunt als 's lands voorportaal in het zuiden, 1854-1996 ('s-Hertogenbosch 2004)
Geraadpleegd zijn foto's, kaarten en teksten in: Eisenbahn-Kurier Special 52 (1999) - Ost-Preussen, Eisenbahn-Kurier Special 58 (2000) - Uber die Ostbahn nach Ost-Preussen, Atlas zur Eisenbahngeschichte Deutschland, Osterreich und Schweiz. Verder is gebruik gemaakt van Google Earth, foto's en ansichtkaarten op websites en uit eigen verzameling. Met dank aan René de Kok, Etten-Leur.